Stanowisko ZPC i POB w sprawie wysłodków buraczanych w Polsce

 

Wysłodki buraczane, stanowiące pozostałość po ekstrakcji sacharozy z buraków cukrowych, odgrywają istotną rolę w procesach gospodarki o obiegu zamkniętym i dekarbonizacji. Polska, jako trzeci największy producent cukru w Unii Europejskiej, produkuje około 3,45 mln ton wysłodków rocznie, które mają potencjał jako substrat do produkcji biogazu. Jednakże ich status prawny i klasyfikacja w kontekście regulacji unijnych oraz polskiego prawa stanowi istotne wyzwanie. Obecna sytuacja legislacyjna wymaga doprecyzowania definicji wysłodków w związku z implementacją dyrektywy RED II (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001), co ma bezpośredni wpływ na możliwość uznania ich za zeroemisyjny substrat do produkcji biogazu. 

Celem niniejszego stanowiska jest podkreślenie konieczności ujednolicenia definicji wysłodków oraz wskazanie na ich kluczową rolę w procesie dekarbonizacji sektora cukrowniczego w Polsce. Związek Producentów Cukru w Polsce i Polska Organizacja Biometanu postulują stworzenie zharmonizowanej definicji wysłodków jako pozostałości produkcyjnej, co umożliwiłoby uznanie biogazu produkowanego z wysłodków za zeroemisyjny, a tym samym wspierałoby transformację energetyczną cukrowni. 

Aktualny status prawny wysłodków buraczanych w Polsce

Zgodnie z obecnym stanem prawnym, wysłodki buraczane mogą być klasyfikowane na kilka sposobów: 

1. Produkt paszowy – jeżeli spełniają wymagania jakościowe określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2009. 
2. Odpady – jeśli nie spełniają norm paszowych, są uznawane za odpad zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 2001 roku. 
3. Produkt uboczny – jeżeli spełniają kryteria ustawy o odpadach z 2012 roku, co pozwala na ich wykorzystanie bez klasyfikacji jako odpady. 

Mimo tych możliwości klasyfikacyjnych, brak jednoznacznej definicji „pozostałości” w polskim prawie stwarza trudności w zakresie zagospodarowania wysłodków buraczanych, zwłaszcza w kontekście ich wykorzystania do produkcji biogazu. Wprowadzenie klarownej definicji zgodnej z dyrektywą RED II jest kluczowe dla efektywnego wykorzystania tego surowca w procesach związanych z odnawialnymi źródłami energii. 

Wyzwania związane z nadmiarem wysłodków na rynku paszowym 

Historycznie, wysłodki buraczane były wykorzystywane głównie jako komponent paszowy. Jednak rynek paszowy nie jest w stanie wchłonąć całej ilości wyprodukowanych wysłodków, zwłaszcza w sezonach nadprodukcji. Przykładem może być kampania 2022/2023, w której wyprodukowano w Polsce około 3,45 miliona ton wysłodków buraczanych. Nadwyżki te, które nie znajdują zastosowania na rynku paszowym, muszą być efektywnie zagospodarowane, co stwarza wyzwania logistyczne i ekologiczne. Rok gospodarczy 2024/2025 przyniesie największe zbiory buraka cukrowego w historii naszego kraju, a co za tym idzie jeszcze bardziej zwiększy się podaż wysłodków, których rynek paszowy w Polsce nie skonsumuje.

Produkcja biogazu jako najlepsze rozwiązanie 

Produkcja biogazu z wysłodków buraczanych jest najlepszym rozwiązaniem, które umożliwia efektywne zagospodarowanie nadwyżek tego surowca. Wysłodki buraczane stanowią doskonały substrat do fermentacji metanowej, a biogazownie mogą przetworzyć duże ilości tego materiału. Przykładowo, biogazownia o mocy 1 MW może przetworzyć rocznie około 25 000 ton wysłodków, produkując przy tym znaczną ilość biogazu.

Z danych Związku Producentów Cukru w Polsce wynika, że roczna produkcja wysłodków w Polsce mogłaby zasilić biogazownie o łącznej mocy zainstalowanej 140 MW. To wystarczająca ilość energii, aby pokryć pełne zapotrzebowanie energetyczne cukrowni, co przyczyniłoby się do całkowitej dekarbonizacji sektora cukrowniczego, zmniejszając jego zależność od węgla. 

Znaczenie zeroemisyjności biogazu z wysłodków buraczanych 

Zgodnie z dyrektywą RED II oraz rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) 2018/2066, biogaz wyprodukowany z wysłodków buraczanych może zostać uznany za zeroemisyjny, o ile spełnione zostaną kryteria zrównoważonego rozwoju. Klasyfikacja wysłodków jako „pozostałości” procesu produkcyjnego, zgodnie z przepisami RED II, pozwala na uznanie biogazu z tego surowca za paliwo zeroemisyjne, co ma ogromne znaczenie w kontekście redukcji kosztów związanych z systemem handlu uprawnieniami do emisji CO2 (EU ETS), ponadto przybliża Polskę do realizacji celów związanych z wykorzystywaniem energii odnawialnej i redukcji emisji określonej w strategii Unii Europejskiej.

Znaczenie załącznika IX do RED II 

Załącznik IX do dyrektywy RED II odgrywa kluczową rolę w klasyfikacji surowców wykorzystywanych do produkcji biogazu i biopaliw drugiej generacji. Wysłodki buraczane, jako pozostałość z przetwórstwa rolniczego, mogą zostać uznane za preferowany surowiec do produkcji biogazu zgodnie z załącznikiem IX. Choć wysłodki buraczane nie są wyraźnie wymienione w tym załączniku, ich rola jako biomasy resztkowej z produkcji cukru sprawia, że powinny być traktowane jako surowiec korzystny dla środowiska, co kwalifikowałoby je do uzyskania preferencyjnych warunków wsparcia w ramach polityki klimatycznej Unii Europejskiej. 

Jednak brak jednoznacznej klasyfikacji wysłodków buraczanych w załączniku IX może powodować różne interpretacje przepisów w poszczególnych krajach członkowskich UE. Oznacza to, że w niektórych państwach mogą być traktowane jako surowiec preferowany, podczas gdy w innych mogą napotkać ograniczenia wynikające z lokalnych przepisów.

Ułatwienia w procesie inwestycyjno-budowalnym instalacji biometanowych oraz ich lepszej integracji z sieciami gazowymi

Aby znacząco przyspieszyć realizację inwestycji w produkcję biometanu postuluje się usprawnienie procesu inwestycyjno-budowlanego w instalacje biometanowe poprzez wprowadzenie unormowań ułatwiających i przyspieszających procedury inwestycyjno-budowalnych. Ważną kwestią jest również umożliwienie budowy lub rozbudowy sieci gazowych w oparciu o tzw. specustawę terminalową w celu przyłączenia instalacji biometanowych, co przyspieszy proces gazyfikacji i pozwoli na przyłączenie większej liczby tego typu instalacji do systemu gazowego.

Należy zrezygnować z procedur, które ograniczają lokalizację instalacji biometanowych jedynie w ramach zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wskazujemy uwagę, że inwestycje biometanowe wymagają  elastyczności w wyborze lokalizacji, uwzględniając zarówno dostępność substratów rolno-spożywczych, jak i możliwości transportowe i przyłączenie do sieci gazowej. Postuluje się zatem utrzymanie dotychczasowych zasad umożliwiających elastyczne określanie lokalizacji w ramach decyzji o warunkach zabudowy. Przy czym, aby wspierać współpracę inwestorów z władzami gmin w zakresie wyboru lokalizacji instalacji biometanowych, postulujemy uwzględnienie potencjalnych lokalizacji w ramach planów ogólnych tworzonych przez poszczególne gminy. 

Postulujemy również zmiany w procedurach administracyjnych, polegających na ustaleniu wiążących terminów na wydanie poszczególnych decyzji administracyjnych, ich uzgadnianie czy opiniowanie, a także przyspieszenie postępowań odwoławczych i sądowoadministracyjnych. Działania te wydają się niezbędne dla skrócenia, długotrwałego i skomplikowanego procesu inwestycyjno-budowlanego instalacji biometanowych. Przepisy dotyczące udziału organizacji społecznych w postępowaniach administracyjnych powinny eliminować przypadki nieuzasadnionego blokowania inwestycji. Rozważyć należy również expressis verbis wprowadzenie instalacji biometanowych do przepisów wykonawczych wskazujących przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko oraz zwiększyć roczną przepustowość instalacji o niewielkim wpływie na środowisko. Rewizji powinny zostać również poddane ograniczenia związane z wykorzystaniem gruntów rolnych pod instalacje biometanowe, szczególnie te stanowiące ostatnie ogniowe w działalności rolniczej.

Proponujemy wprowadzenie obowiązku utworzenie nowych ORCS z udziałem biometanu, zachowujących bezpieczny poziom ciepła spalania, ale uwzględniających możliwy poziom ciepła spalania biometanu (chodzi o strefy gdzie ciepło spalania jest powyżej 40 MJ/m3). Alternatywnie można rozpatrzyć również zmianę współczynnik możliwych wahań poziomu ciepła spalania (np.+/- 6%) tak, aby w strefach powyżej 40 MJ/m3 było możliwe wprowadzanie czystego biometanu bez dodatkowego podnoszenia jego kaloryczności. Aktualna zmiana rozporządzenia systemowego przewiduje już +/- 4%, ale nadal nie rozwiązuje to problemu stref powyżej 41 MJ/m3.

Należy doprecyzować również zasady świadczenia usług dodatkowych polegających na kondycjonowaniu biometanu w tych lokalizacjach, gdzie nie uda się obniżyć poziomu ciepłą spalania ORSC. Kondycjonowanie stanowiłoby dodatkową odpłatną usługę OSD/OSP realizowaną na rzecz wytwórcy biometanu w miejscu przyłączenia do sieci tak, aby wytwórca nie był objęty ryzykiem zakwestionowania odnawialnego charakteru produkowanego paliwa gazowego w związku z koniecznością jego kondycjonowania umożlwiającego wprowadzenia do sieci w danym ORCS.

Wprowadzenie rozwiązań prawnych kształtujących instrument aukcji biometanowych dla instalacji powyżej 1 MW

W przypadku instalacji większych niż 1 MW postuluje się, aby w pierwszej fazie rozwoju inwestorzy mogli korzystać z systemu wsparcia opartego na stałej cenie zakupu eliminując w ten sposób zagrożenie brak wystarczającej ilości uczestników akcji OZE. Docelowo wraz z rozwojem rynku biometanowego system automatycznie ewoluowałby w dwie oddzielne formy wsparcia dla dużych i małych instalacji (instrument oparty na stałej cenie zakupu FIP oraz instrument aukcji OZE). Istotne jest również odpowiednie ukształtowanie instrumentu aukcji OZE dla biometanu. Zdaniem POB koniecznym jest wprowadzenie różnych koszyków technologicznych dla projektów biometanowych, uwzględniających rodzaj używanych substratów, sposób transportu biometanu oraz roczną przepustowość instalacji (elementy różnicujące koszty operacyjne). Normy unijne nie wymagają od wytwórców biometanu zadeklarowania wiążącego wolumenu produkcji w ofercie aukcyjnej. Brak obowiązku sprzedaży określonej ilości biometanu wykluczałby podstawową barierę dla inwestorów w postaci sankcji pieniężnej za niedotrzymanie deklarowanego poziomu produkcji. Przy czym, wytwórca, który nie rozpocznie produkcji biometanu w ustalonym terminie, straci kaucję i uprawnienia do rozliczania ujemnego salda. Dodatkowo, zostaną nałożone trzyletnie zakazy uczestnictwa w systemie aukcyjnym dla wytwórcy i projektu instalacji OZE, którzy nie wywiążą się z ustawowego terminu na rozpoczęcie sprzedaży biometanu.

Kluczowe wyzwania legislacyjne i konieczne zmiany 

Aby umożliwić pełne wykorzystanie wysłodków buraczanych w produkcji biogazu, kluczowe jest wprowadzenie następujących zmian: 

1. Wprowadzenie jednoznacznej definicji „pozostałości” – Brak takiej definicji w polskim prawie stwarza trudności w klasyfikacji wysłodków. Definicja zgodna z RED II oraz załącznikiem IX pozwoli na uznanie wysłodków buraczanych za substrat zeroemisyjny, co umożliwi ich pełne wykorzystanie. 
2. Harmonizacja przepisów na poziomie unijnym – Należy dążyć do wprowadzenia jednolitej interpretacji przepisów dotyczących wysłodków buraczanych w całej Unii Europejskiej, aby zapewnić ich jednolite traktowanie jako pozostałości w każdym kraju członkowskim.
3. Wprowadzenie rozwiązań powodujących ułatwienia w procesie inwestycyjno-budowalnym instalacji biometanowych oraz ich lepszej integracji z sieciami gazowymi.
4. Wprowadzenie rozwiązań prawnych kształtujących instrument aukcji biometanowych dla instalacji powyżej 1 MW

 

Związek Producentów Cukru w Polsce oraz Polska Organizacja Biometanu apelują o wprowadzenie niezbędnych zmian prawnych, które umożliwią pełne wykorzystanie wysłodków buraczanych jako substratu do produkcji biogazu. Produkcja biogazu z wysłodków buraczanych pozwoli na efektywne zagospodarowanie nadwyżek tego surowca, jednocześnie przyczyniając się do dekarbonizacji sektora cukrowniczego oraz realizacji krajowych i europejskich celów klimatycznych.  

 

Warszawa, 13 grudnia 2024 r.