Wspólne stanowisko w sprawie rewizji umowy stowarzyszeniowej Unii Europejskiej z Ukrainą

Zawarty w 2014 roku Układ o Stowarzyszeniu między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony stanowił  kamień węgielny stosunków gospodarczych i politycznych, wspierając dwustronny handel i integrację między obiema stronami. Zrewidowana umowa stowarzyszeniowa mogłaby położyć podwaliny pod członkostwo Ukrainy w Unii Europejskiej. Niemniej jednak istotne jest, aby renegocjacje zostały przeprowadzone w sposób wspierający zrównoważony rozwój sektora cukrowniczego w Unii Europejskiej. Należy również pamiętać, że nowa, zrewidowana umowa będzie mogła obowiązywać zarówno w czasie wojny, jak i w czasie trwałego pokoju, na który wszyscy mamy nadzieję.

 

W 2022 roku Unia Europejska wdrożyła rozporządzenie w sprawie tymczasowych autonomicznych środków handlowych (ATM), aby wesprzeć Ukrainę w walce z rosyjską agresją, umożliwiając zwiększony import cukru z Ukrainy, znacznie przekraczający ustalony kontyngent taryfowy (TRQ) wynoszący 20.070 ton na rok kalendarzowy. W 2023 roku 35% cukru importowanego do UE pochodziło z Ukrainy, co czyniło ją pierwszym eksporterem cukru do UE. Na unijny rynek trafiło 495.000 ton ukraińskiego cukru, czyli prawie 25-krotnie więcej niż wynosił kontyngent taryfowy przewidziany w umowie stowarzyszeniowej. Tak drastycznie duży napływ zaburzył równowagę na rynku cukru w ​​UE i zagroził zrównoważonemu rozwojowi unijnych producentów cukru, plantatorów buraków cukrowych oraz społeczności wiejskich w Unii Europejskiej. W okresie od 1 lipca 2021 roku do 31 grudnia 2023 roku całkowity import cukru z Ukrainy wyniósł ponad 656.000 ton. Ogromny wzrost importu cukru z Ukrainy zakłócił również przepływy od tradycyjnych eksporterów, takich jak kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz kraje najmniej rozwinięte.

 

Ukraiński przemysł cukrowniczy charakteryzuje się strukturą organizacyjną, która zdecydowanie różni się od unijnej. Ogromne, zintegrowane pionowo przedsiębiorstwa, tak zwane agro-holdingi,  zarządzają 93% powierzchni uprawy buraków cukrowych. Wiele z nich jest zarejestrowanych poza Ukrainą. Ponadto, średnia powierzchnia upraw wynosi 23.700 ha, w porównaniu z 13,44 ha w UE, czyli jest 1763 razy większa.

 

Rewizja umowy stowarzyszeniowej między Unią Europejską i Ukrainą  musi zachować konkretne postanowienia, które ochronią unijnych producentów cukru i plantatorów buraków cukrowych, jednocześnie dostosowując standardy na obu rynkach. Ponadto należy rozważyć ogólną klauzulę, aby koncesje przyznane Ukrainie wykluczały operatorów powiązanych w jakikolwiek sposób ze stroną rosyjską.

 

W celu wsparcia ekonomicznego i zachowania stabilności produkcji cukru w ​​Unii Europejskiej, jednocześnie promując równe warunki handlu między obiema stronami, niezbędne będą następujące zmiany:

 

1. Wielkość TRQ zależna od dostosowania Ukrainy do standardów UE

 

Jest to zabieg konieczny dla przeciwdziałania zakłóceniom na rynku cukru. Obecna produkcja cukru w ​​UE, w połączeniu z obecnymi kwotami importowymi i preferencyjnymi ustaleniami handlowymi, odpowiednio zaspokaja popyt krajowy, który prawdopodobnie nieznacznie spadnie. Staranne ustalenie wielkości kontyngentu taryfowego na import cukru z Ukrainy jest niezbędne, aby zapobiec dodatkowym zakłóceniom na rynku i zapewnić bezpieczeństwo zarówno unijnym plantatorom buraków cukrowych jak i producentom cukru. Dotychczasowe kwoty TRQ, wynoszące 20.070 ton powinny zostać utrzymane. Okresowe zwiększanie tej kwoty powinno być zharmonizowane z dostosowywaniem się ukraińskich plantatorów buraków cukrowych i producentów cukru do wymogów rynku unijnego pod względem: używanych środków sanitarnych i fitosanitarnych,  stosowania GMO, respektowania przepisów dotyczących chemicznych środków ochrony roślin oraz zasad IPM. Maksymalny pułap dla TRQ, po pełnym dostosowaniu do standardów, obowiązujących w UE, powinien zostać wyznaczony na poziomie średniorocznej wielkości importu z Ukrainy do Unii Europejskiej z lat kalendarzowych 2021 i 2022. Unijny sektor cukru szczyci się wysokimi standardami w stosowaniu środków ochrony roślin, zapewniając jakość i zrównoważony rozwój środowiskowy. Obecne ukraińskie ramy prawne, a w szczególności ostatnie przepisy dotyczące GMO i środków ochrony roślin (około 30 substancji czynnych jest nadal dopuszczonych do stosowania w uprawie buraków cukrowych na Ukrainie, podczas gdy w UE są one zakazane), świadczą o rozbieżnym podejściu, które może mieć wpływ na konkurencyjność i standaryzację uprawy buraków cukrowych. Dlatego przepisy dotyczące identyfikowalności i bezpieczeństwa żywności powinny być należycie egzekwowane poprzez ścisłe kontrole graniczne i inspekcje. Strona ukraińska musi dostosować się do tych przepisów, aby zapewnić uczciwą konkurencję i wysoką jakość produktów. W zrewidowanej umowie stowarzyszeniowej, standardy produkcyjne, społeczne i środowiskowe pomiędzy stronami powinny być jak najbardziej zbliżone. Obejmuje to zapewnienie uczciwych praktyk zatrudniania, ochronę praw pracowniczych i promowanie zrównoważenia środowiskowego w praktykach rolniczych. Takie dostosowanie ułatwi płynniejszą integrację rynku i utrzyma wysokie standardy oczekiwane w Unii Europejskiej.

 

1. Utrzymanie systemu „kto pierwszy, ten lepszy”

 

Utrzymanie systemu „kto pierwszy, ten lepszy” w ramach TRQ na import cukru jako części renegocjacji umowy stowarzyszeniowej mogłoby znacznie zwiększyć przewidywalność i sprawiedliwość rynku. Ta metoda przydziela wolumeny kwot na podstawie kolejności otrzymywania wniosków, aż do wyczerpania kwoty, oferując prosty, przejrzysty mechanizm, który zapewnia wszystkim eksporterom równe szanse dostępu do rynku.

 

1. Licencje eksportowe tylko dla sprawdzonych

 

Rząd Ukrainy powinien ograniczyć wydawanie licencji eksportowych tylko do zweryfikowanych ukraińskich producentów cukru. Jest to kluczowe dla zarządzania wolumenami eksportu i ochrony europejskiego rynku cukru przed destabilizacją. Bez tego podejścia ryzykujemy, że nadmierne wolumeny ukraińskiego cukru trafią na rynek UE za pośrednictwem małych operatorów bez historii handlowej, będzie to stwarzać możliwości oszustw związanych z podatkiem VAT i obejścia właściwych procedur celnych.

 

1. Klauzula eksportera netto

 

Klauzula eksportera netto mogłaby stanowić strategiczny środek rozwiązania problemu nierównowagi handlowej na rynku cukru. W wyniku negocjacji akcesyjnych do WTO, Ukraina wprowadziła bezcłowy kontyngent importowy wynoszący 267.800 ton surowego cukru trzcinowego rocznie. Zgodnie z WTO kwota ta została wykorzystana tylko w latach 2021, 2011 i 2010. Aby zapobiec eksportowaniu przez Ukrainę krajowej produkcji do UE przy jednoczesnym pokrywaniu krajowego spożycia importowanym cukrem, Komisja Europejska powinna wdrożyć klauzulę eksportera netto cukru. Klauzula ta jest obecnie stosowaną praktyką w amerykańskiej umowie o wolnym handlu, znanej ze swojej skuteczności i łatwości wdrażania.

 

1. Ścisłe przestrzeganie reguł pochodzenia

 

Przestrzeganie reguł pochodzenia wspiera tworzenie wartości dodanej. Wartość dodana umowy stowarzyszeniowej musi przynosić korzyści obu stronom umowy i nie może prowadzić do zwiększonego dostępu do rynku dla konkurentów będących stronami trzecimi. Stosowanie reguł pochodzenia jest niezbędne, aby wykluczyć nieuczciwe trójstronne systemy handlowe. Innymi słowy, rafinacja nigdy nie może nadawać pochodzenia, a reguły pochodzenia dla produktów zawierających cukier muszą być oparte na wadze i ustalone na najniższych możliwych poziomach.

 

Zrewidowana umowa stowarzyszeniowa powinna położyć podwaliny pod jeszcze bliższe stosunki między Unią Europejską a Ukrainą. Poprzez utrzymanie obecnego TRQ i jego stopniowe zwiększanie w powiązaniu z wypełnianiem standardów produkcji UE można stworzyć ramy, które wspierać będą stabilność finansową Ukrainy, jednocześnie chroniąc unijnych producentów cukru i plantatorów buraków przed zakłóceniami na rynku i nieuczciwą konkurencją. Takie podejście przyczyni się do zrównoważonego handlu między UE a Ukrainą, zapewniając bezpieczeństwo ekonomiczne i stabilne ramy dla rolników i przedsiębiorstw, zarówno w Ukrainie, jak i w Unii Europejskiej. Będzie też wspierać długoterminową współpracę gospodarczą i stabilność w regionie oraz ułatwi drogę do potencjalnego przystąpienia Ukrainy do struktur unijnych.

 

Warszawa, 20 listopada 2024 roku